Μαντζάνα Φωτεινή

Ψυχολόγος BSc, MSc,
Υπαρξιακής Συστημικής Προσέγγισης

Ὄχι ν' ἀρκεστεῖ στό «νῦν ἔχον» ἀλλά νά ἐπεκταθεῖ στό «δυνατόν γενέσθαι».
— Οδυσσέας Ελύτης

Μαντζάνα Φωτεινή

Ψυχολόγος BSc, MSc, Υπαρξιακής Συστημικής Προσέγγισης

Ὄχι ν' ἀρκεστεῖ στό «νῦν ἔχον» ἀλλά νά ἐπεκταθεῖ στό «δυνατόν γενέσθαι».

— Οδυσσέας Ελύτης

Οι οικογενειακοί θεραπευτές, στην προσπάθεια εύρεσης ενός επιστημονικού μοντέλου θεραπείας, εστίασαν στη θεωρία των γενικών συστημάτων, η οποία έδινε ιδιαίτερη σημασία στις σχέσεις ενός συστήματος, στην αλληλεπίδραση των μελών του, πιο συγκεκριμένα των μελών κάθε οικογένειας (Goldenberg & Goldenberg, 2005· Κατσιώτη & συν., 2014· Γιώτσα & συν., 2011).

Σύμφωνα με τη συστημική άποψη, τα προβλήματα ξεπερνούν αυτό που πιστεύει το άτομο, είναι πολύπλοκα και συσχετιζόμενα. Μια από τις βασικές της έννοιες είναι η ολότητα, με βάση την οποία, τα στοιχεία ή τα μέρη ενός συστήματος δημιουργούν ένα σύνολο (entity) που είναι μεγαλύτερο από τα ξεχωριστά του μέρη (Πηλίσης, 2010).

Η εµφάνιση της θεωρίας των συστηµάτων, έδωσε τη δυνατότητα να γεφυρωθεί για πρώτη φορά το χάσµα που χωρίζει τον ανόργανο φυσικό κόσµο από τον οργανικό κόσµο της ζωής (Αποστολίδου, 2004). Πρόκειται για μία βιολογική θεωρία, βάση της οποίας, όλοι οι οργανισμοί είναι συστήματα που απαρτίζονται από υποσυστήματα, τα οποία με τη σειρά τους αποτελούν μέρος άλλων υπερσυστημάτων (Πιλήσης, 2010).

Συστημική και Υπαρξιακή προσέγγιση ψυχοθεραπείας

Με τον συνδυασμό των δύο αυτών προσεγγίσεων, οι άνθρωποι δύνανται να αναγνωρίσουν αυτά για τα οποία δυσανασχετούν, έρχονται σε κατάσταση εσωτερικής σύγκρουσης και παρεμποδίζεται η πολύπλευρη ανάπτυξη τους. Ο άνθρωπος προωθείται να ανακαλύψει το δικό του νόημα για τη ζωή, ώστε να εδραιώσει τον εαυτό και τον κόσμο του. Οι συμπεριφορικές δυσλειτουργίες δεν αφορούν μόνο το άτομο αλλά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο υπάρχουν.

Οι εμπειρίες του παρελθόντος παίζουν σημαντικό ρόλο, αλλά όχι καθοριστικό. Εργαζόμαστε με το παρελθόν στο “εδώ και τώρα”. Ο άνθρωπος καλείται να βιώσει επανορθωτικά τις απαιτητικές εμπειρίες της ζωής του, αναπλαισιώνοντάς τες μέσα από τη γνώση ότι ο κάθε προβληματισμός δεν αφορά μόνο το άτομο αλλά και τα στοιχεία που ενυπάρχουν στο περιβάλλον του (π.χ. οικογένεια, εργασία, σχολείο, διαπροσωπικές σχέσεις, διάφορες ομάδες κ.α.). Έχοντας αναγνωρίσει λοιπόν κανείς τον εαυτό του ως μέρος διάφορων συστημάτων που τον πλαισιώνουν, ανακαλύπτει ότι παρελθοντικοί ρόλοι και εμπειρίες είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του με τους άλλους, με την οικογένεια, την κοινωνία και μια ολόκληρη εποχή.

Ειδικότερα, με την Συστημική προσέγγιση, ο άνθρωπος τείνει να αναγνωρίζει την ψυχική του προέλευση και να νοηματοδοτεί τις εμπειρίες του παρελθόντος, εφαρμόζοντας όλα τα στοιχεία του στο σήμερα, με τρόπο που τον αναπτύσσει και τον εξελίσσει. Μέθοδος σε ενεστώτα χρόνο, περισσότερο ευέλικτη, παρά σταθερά ερμηνευτική. Σύμφωνα με τους Tramonti & Fanali 2015, η συστημική μέθοδος ψυχοθεραπείας, ενισχύει τη διερεύνηση ευκαιριών επιλογής, την ενσωμάτωση νέας γνώσης και συναισθημάτων, συνδέει προσωπικές σκέψεις με συστήματα πεποιθήσεων της οικογένειας, καθώς η τελευταία επηρεάζει τις διαδικασίες ρύθμισης της συμπεριφοράς μας σε διαφορετικά διαπροσωπικά πλαίσια επικοινωνίας.

Η υπαρξιακή προσέγγιση προετοιμάζει το έδαφος για την δόμηση του νοήματος στη ζωή και την ανάδειξη της «ψυχικής καθαρότητας». Ενέχει μια ευρύτερη οπτική της ανθρώπινης ύπαρξης και ενδιαφέρεται για τη μοναδικότητα κάθε ατόμου. Δεν συμπαθεί προκατασκευασμένους ψυχολογικούς μηχανισμούς εξορίζοντας τον άνθρωπο, δεν ενοχοποιεί και δε θυματοποιεί το άτομο ως οντότητα ανεξάρτητη από το περιβάλλον, τις συνδέσεις και τις αλληλεπιδράσεις του. Η θεραπευτική σχέση που διαμορφώνεται, δεν καθοδηγείται μονόπλευρα από την ψυχοπαθολογία, αλλά αναδεικνύει πολύπλευρα την μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου.

Οι στιγμές της δυαδικής ή ομαδικής θεραπευτικής δραστηριότητας στο πλαίσιο της θεραπευτικής σχέσης μπορούν να ενεργοποιήσουν ουσιαστικές διαδικασίες μάθησης, όπου ερεθίσματα και νέες σχεσιακές εμπειρίες μπορούν να ενισχύσουν μια νέα ισορροπία λειτουργιών της ανθρώπινης συμπεριφοράς (Tramonti & Fanali, 2015).

Μέσα από το συνδυασμό των δύο αυτών προσεγγίσεων, ο άνθρωπος τείνει να αναγνωρίζει στοιχεία της ιστορίας του, των αλληλεπιδράσεών και του εαυτού του. Η συνεχόμενη ανάπτυξη, η διαρκής αλλαγή, οι ψυχικές μετακινήσεις, οι μετουσιώσεις, οι μεταμορφώσεις, η αλλαγή οπτικής, και το «άνοιγμα» απέναντι στη ζωή, είναι στοιχεία άμεσα συνδεδεμένα με την ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Σύμφωνα με τον Heidegger 1964, «η τιμητική διάκριση και η κινδύνευση του ανθρώπου συνίσταται στο να είναι ποικιλοτρόπως ανοικτός στα όντα ως όντα».

Ως θεραπευτές επιχειρούμε να ασπαστούμε τον τρόπο που αντιμετωπίζει ο θεραπευόμενος τον κόσμο τώρα, ενώ ταυτόχρονα τον υποστηρίζουμε να τον αντιμετωπίσει διαφορετικά (Wachtel, 1993).

Αναφορές
Αποστολίδου, Α. (2004). Νέος Γραµµατισµός: Ψηφιακό χάσµα και δεξιότητες οµαδοκεντρικής εργασίας - η συστηµική προσέγγιση ως µέθοδος ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης των δηµοσίων υπαλλήλων. Εθνική σχολή δημόσιας διοίκησης.

Γιώτσα, Α., Μακρή, Ε., Κούτελου, Σ., Σταµατελάτου, Α., Χαβρεδάκη, Α. (2011). Συστημική θεώρηση οικογένειας και ομάδες συμβουλευτικής γονέων. Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού τμήματος νηπιαγωγών πανεπιστημίου Ιωαννίνων. 4. 4-24. Doi:https://doi.org/10.12681/jret.8684

Goldenberg, I. & Goldenberg, H. (2005). Οικογενειακή θεραπεία, µια επισκόπηση (επιµ. Β. Κοτρώτσου). Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.

Κατσιώτη, Μ. , Μπασιώτη, Π. , & Γιώτσα, Α. (2014). Οι σχολές γονέων με τη ματιά της διαγενεαλογικής προσέγγισης. Επιστημονική Επετηρίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 7, 218-251. doi:https://doi.org/10.12681/jret.853

Νάπιερ, Α.,Υ. & Χουίτεκερ, Κ., Α. (1987). Οικογένεια μαζί όμως αλλιώτικα. Κέδρος.

Πιλήσης, Θ. (2010). Συστημική θεωρία και θεραπεία στην εφαρμογή της κοινωνικής εργασίας. Ε-Journal of Science & Technology. 5(5).

Tramonti, F. & Fanali, A. (2015). Toward an integrative model for systemic therapy with individuals. Journal of Family Psychotherapy, 26:3, 178-189. DOI: 10.1080/08975353.2015.1067531

Wachtel, P. (1993). Therapeutic communication. Knowing what to say when.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Bowen, M. (1998). Τρίγωνα στην οικογένεια. Ανωνύμου, για τη διαφοροποίηση του εαυτού. Μτφ. Έ. Γκίκα, Μ. Λεβή. Επιμ. Κ. Χαραλαμπάκη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Γεωργάς, Θ. (2019). Η σημασία των σεμιναρίων του Zollikon για την ψυχοθεραπεία. Epoche ψυχοθεραπεία φαινομενολογία ερμηνευτική (23-42). Εκδόσεις Ευρασία.

Γίγνεσθαι. Ελληνική εταιρεία Υπαρξιακής ψυχολογίας. (2019). Epoche ψυχοθεραπεία φαινομενολογία ερμηνευτική. Εκδόσεις Ευρασία.

Dallos, R. (1997.). Interacting stories: narratives, family beliefs and therapy. Karnac Books.

Παπαδιώτη-Αθανασίου, Β. (2000). Η συστημική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία σήμερα. Μια εξελικτική πορεία. Τετράδια Ψυχιατρικής, 70:32-45.

Schlippe A. & Schweitzer J. (2008). Εγχειρίδιο της Συστημικής Θεραπείας και Συμβουλευτικής. Μετάφραση: Ευτυχία Μοτάκη. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Ελευθερίου Βενιζέλου 263, Γάζι, Ηράκλειο Κρήτης, 714 14

+30 695 53 09 350 / +30 2810 82 3693

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Χρήσιμοι Σύνδεσμοι

Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συλλόγων Ψυχολογίας (EFPA)

Σύλλογος Ελλήνων Ψυχολόγων

Ελληνική Εταιρεία Συστημικής Οικογενειακής Θεραπείας (ΕΛΕΣΥΘ)

Ελληνικό Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης